Paulo Rocha

Non apto para indolentes e lurkers

Enxalzar con contumacia os grandes logros dos algoritmos, das cámaras 3D estereoscópicas, da intelixencia artificial ou do multiverso e metaverso podería ser unha boa estrataxema para xustificar a nosa molesta presenza (a dos que criamos que Godard era nome de deus e Jeanne Moreau o fotograma dun anhelo) neste mundo que xa non nos escoita, e moito menos nos le. Así e todo, pouco nos ía axudar que o fixésemos coa única finalidade de introducir no debate o innovador universo fílmico de Paulo Rocha no seu debut como director, a resposta que escoitaríamos seria indefectibelmente a mesma: “Sucedeu en Lisboa hai sesenta anos, foi en branco e negro e posibelmente non o teñan en Netflix”.

Os verdes anos ( 1963), esa inesquecíbel experiencia visual e auditiva (o corazón rendido ante os acordes de Carlos Paredes), conta en aparencia unha historia simple. Posibelmente se trate dun relato de amor ou da deconstrución dese relato e dese amor. Sexa como for, no inicio presenciamos un mozo, Júlio (Rui Gomes), que acaba de chegar a Lisboa co obxectivo de aprender o oficio de zapateiro do seu tío Afonso (Paulo Renato), un individuo infame que despreza os perdedores.“Os únicos que non son imbéciles nesta cidade son os que rin dos imbéciles”, fanfarronéalle. Será alí, nese territorio que percibe como confuso e abraiante, onde Júlio coñecerá o amor, mellor dito, o “seu” amor, Ilda (a impresionante Isabel Ruth). Unha moza extravertida e feliz para quen exercer de asistenta nunha familia da alta burguesía lisboeta supuña a culminación dun soño.É a partir deste momento, cando o espectador cre telo visto todo e intúe o que vai suceder, que a liña argumental e as escenas se transforman nunha lección cinematográfica inesperada. Ilda, a xovial serventa que soñaba con chegar a vivir como os seus patróns, inicia o seu paulatino e lastimoso espertar. Os tons da fita vanse apagando ao mesmo ritmo que as ilusións dos namorados. A paisaxe urbana axigántanse de tal maneira que ambos acaban parecendo dous puntos diminutos, desorientados no medio desa inmensidade. Entón percibimos a fractura, esa que revela a epifanía das obras mestras. O observador sente esta alteración e fúndese no universo do inefábel.

A abulia do protagonista, que tanto incomodaba a Ilda, vai metamorfoseándose nun sentimento de ciúmes feroces e de rancor cara a ela. Un incidente no salón de baile convértese na espoleta que perturbará o seu sereno idilio e que os levará a deambular polas periferías da cidade. Un día soleado e tranquilo Júlio confésalle á moza cal é a súa única aspiración: casar con ela.

Velaquí a primeira lección e a primeira transgresión: unha historia non pode estar supeditada só ao que interpretan os seus protagonistas, o relato pode xurdir en moitas ocasións da intersección do espazo coas personaxes, da mise-enscène do director. Segundo as declaracións de Paulo Rocha:“Se o espectador tivese máis en conta os aspectos visuais da miña obra, o estupor final probabelmente desaparecería”. E pode que así sexa, que de agora en adiante o público saiba que a paisaxe non constitúe o soporte sobre o que se moven os actores e as actrices pois contén en si mesma o poderío e a entidade suficientes para construír a acción daqueles que a interpretan.

Un filme é, ao seu modo, unha grande arca onde se custodian os tesouros máis prezados da identidade dun pobo. Os verdes anos non só se erixe como crónica dunha xeración castigada polo peso da pobreza, senón que ademais se configura como o primeiro exemplo do Novo Cinema Portugués. Por todo iso, as súas imaxes nunca deberían ser esquecidas, nin embalsamadas no fondo dos arquivos dunha cinemateca. Deberían perdurar, vixilantes, na pupila e no corazón de todos os que admiramos La Gioconda sen saber, a ciencia certa, por que nos está

a sorrir.